پاس گل وزیر نفت دولت احمدی نژاد به دولت ترکیه

ترکیه آنلاین: در دوران ۲ ساله «مسعود میرکاظمی» در وزارت نفت، به دلیل یک گزارش اشتباه، دستور توقف سوآپ نفت ایران، از کشورهای حاشیه دریای خزر را صادر کرد؛ تجارتی که نزدیک به یک دهه در ایران، با دیپلماسی انرژی دولت اصلاحات شکل گرفته بود، به یکباره با عدم آگاهی میرکاظمی متوقف شد.

پس از خروج میرکاظمی از بدنه صنعت نفت، تلاش‌های شرکت ملی نفت و وزیر وقت نفت هم برای احیای سوآپ نفت نتیجه نداد و هم‌اکنون ترکمنستان و قزاقستان با حذف ایران، تمامی نفت سوآپ خود را از مسیر خط لوله بی‌تی‌سی آذربایجان، همچنین از طریق روسیه، به بازارهای جهانی ارسال می‌کنند. از سوی دیگر با شکایت کشورهای طرف قرارداد سواپ نفت، به دلیل فسخ یکطرفه قرارداد از سوی ایران، قطعأ در آینده‌ای نه چندان دور، وزارت نفت ایران، جریمه‌ای چند میلیارد دلاری را متحمل خواهد شد.

به طور سنتی، ایران با موقعیت ژئوپلتیکی خود و دسترسی به آب‌های آزاد به هیچ عنوان علاقه ندارد چنین نقشی به ترکیه سپرده شود چراکه جمهوری‌ اسلامی ایران در نقشه انرژی جهان، علاوه بر برخورداری از منابع عظیم نفت و گاز در منطقه‌ای قرار گرفته است که می‌تواند نفت حوزه قفقاز را به بازارهای جهانی ارسال کند.

کشورهای شمالی ایران به دلیل مشکلات بسیار با روسیه و عدم دسترسی به آب‌های آزاد، در دهه 70 شمسی، مذاکرات خود را با ایران آغاز کردند که براساس آن، عملیات سوآپ نفت توسط ایران انجام شود. نیمه دوم دهه 70 این مهم محقق شد و نفت قفقاز برای مصرف داخل در شمال کشور تحویل ایران شد و در ازای آن، شبیه‌ترین ترکیب نفت از جنوب تحویل مشتری‌ها و بابت میلیون‌ها بشکه نفت صادراتی، میلیون‌ها دلار نصیب ایران شد.

این درآمدزایی نه به سبب تولید نفت ایران بلکه به دلیل موقعیت جغرافیایی حاصل شد، ترکیه به عنوان رقیب ایران در سوآپ تلاش‌های خود را مضاعف کرد تا اهالی قفقاز را برای انتقال نفت از طریق خاک این کشور متقاعد کند ولی پیشنهادها مقبول نیفتاد. عزم ترکیه برای «غصب بازار» سوآپ ایران به حدی جدی بود که این کشور به برخی کشورهای حوزه قفقاز پیشنهاد کرد در صورت صادرات نفت خود از ترکیه، یک سنت هم از آنها دریافت نخواهد شد ولی اقبالی نشد زیرا سوآپ نفت از طریق ایران بسیار مقرون به صرفه بود و همین دلیل ترکیه را زیر سایه ایران قرار داد.
این روند تا سال 89 ادامه داشت که تصمیمی «یک شبه» تیشه به ریشه این موفقیت سخت زد و ترکیه به دلیل نا آشنایی و نا پختگی سیستم تصمیم‌گیرنده با حوزه نفت، بازار ایران را ربود. موضوع از آن قرار بود که وزیر وقت نفت، با این برهان که عملیات انجام شده «شوآپ» است نه سوآپ، یک‌شبه قراردادهای سوآپ را لغو کرد و جلساتی که در این‌باره برگزار شد ره به جایی نبرد.

شرکت‌های طرف قرارداد با ایران از شرکت ملی نفت شکایت و در دادگاه لاهه ایران را محکوم کردند. نکته قابل تأمل در این باره، فشارهای همه جانبه امریکا برای توقف سوآپ از طریق ایران بود که 13 سال عقیم ماند اما یک اقدام نسنجیده مقصود دو کشور امریکا و ترکیه را محقق کرد. امریکایی‌ها برای جلوگیری از درآمدهای میلیارد دلاری ایران و ترکیه برای کسب بازار ایران و تبدیل شدن به‌هاب انرژی هیچ گاه نمی‌توانستند روزی را به تماشا بنشینند که ایرانی‌ها خود به اهداف غرب نزدیک شوند اما چاره‌ای نبود.
 اعتبار بین‌المللی شرکت ملی نفت ایران از بین رفت، محکومیت در دادگاه لاهه، از بین رفتن بازار بکر سوآپ، هدیه نقش ژئوپلتیک ایران به ترکیه، نابودی موقعیت‌های درآمدهای میلیارد دلاری و... تنها بخشی از یک تصمیم مدیریتی اشتباه و غیر استراتژیک بود که تا به امروز دامان کشور را گرفته است.  با وجود مذاکرات بسیاری که با کشورهای حوزه دریای خزر برای انتقال نفت آنها انجام شده است این کشورها ایران را کشوری غیرقابل اطمینان می‌دانند و ترجیح می‌دهند از سخت‌ترین مسیر انتقال نفت استفاده کنند اما با ایران قراردادی را منعقد نکنند.

 ایران افزایش ظرفیت سوآپ را افزایش می‌دهد اما خبری از مشتری نیست، ترکیه به رقیب بلامنازع در حوزه انتقال نفت منطقه قفقاز در خاورمیانه تبدیل شده است تا بدون تردید یکی از محورهای اقتصاد مقاومتی از دسترس خارج شود.
ترکیه برنده تصمیم اشتباه ایران در آن برهه بود، بله آن ترکیه همین ترکیه‌ای است که به مدد جایگاهی که از طریق چنین اشتباهاتی به دست آورده است، خود را مهم‌ترین کشور منطقه می‌داند و برخلاف سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران گام بر می‌دارد.

در این خصوص،  عضو هیات مدیره شرکت نیکو با سنگین توصیف کردن هزینه‌ها و ضررهای ناشی از لغو قرارداد سوآپ نفت توسط دولت گذشته گفت: با کارهای حقوقی انجام شده موفق شدیم شکایت 97 میلیون دلاری شرکت کاسپین از ایران را به تنها 5.5 میلیون دلار کاهش دهیم.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، محمود آستانه در نشستی خبری با انتقاد شدید از لغو یک طرفه قرارداد سوآپ نفت توسط دولت قبل و در زمان وزارت مسعود میرکاظمی اظهار کرد: تا سال 1389 عملیات سوآپ نفت به مدت 13 سال با موفقیت در حال انجام بود اما به یکباره در مرداد سال 89 فعالیت قطع شد که عواقب حقوقی نسبتا سنگینی برای ایران داشت.

وی افزود: لغو یکطرفه قرارداد سوآپ نفت ضررهای معنوی و مالی زیادی برای ایران داشت که البته به اعتقاد من ضررهای معنوی آن بسیار بیشتر بوده است چرا که اعتبار ما در بین شرکت‌های نفتی و سوآپرهای منطقه حوزه خزر زیر سوال رفت و اگر بخواهیم دوباره قراردادها را دوباره منعقد کنیم کار سختی خواهیم داشت.

وی درباره شکایت شرکت کاسپین اویل ریسورسز از ایران توضیح داد: شرکت هایی مانند ویتول و دراگون اویل با اقدامات انجام شده از شکایات علیه ایران صرف نظر کردند اما شرکت کاسپین ادعایی را مطرح کرد که بی ربط بود و ما نیز به آن اعتقاد نداشتیم.شکایت این شرکت بر مبنای ادعای خسارت 97 میلیون دلاری بود که در نهایت با اقدامات انجام شده به 5.5 میلیون دلار کاهش یافت.

عضو هیات مدیره شرکت نیکو با اشاره به این‌که شرکت کاسپین مدعی شده بود که قصد داشته سالانه 17 هزار بشکه نفت را از طریق ایران طی قرارداد پنج ساله سوآپ کند افزود: این درحالی بود که این شرکت حتی نتوانسته بود سقف قرارداد خود با ایران یعنی 3000 بشکه در روز را پر کند. شرکت کاسپین با اقداماتی که انجام داد تمام حساب‌های شرکت نیکو را در کشورهای مختلف بست و حتی اموال و ساختمان نیکو در لوازن سوئیس را شناسایی کرد و روی آن دست گذاشته بود ما هزینه های زیادی را متحمل شدیم تا این توقیف‌ها متوقف شود در نهایت شکایت کاسپین از ایران به دادگاه داوری رفت و ما در اتاق بازرگانی بین الملل 650 هزار یورو برای هزینه‌های مختلف صرف کردیم پس از سه سال مبارزه موفق شدیم شکایت 97 میلیون دلاری کاسپین از ایران به حدود 5 میلیون دلار کاهش دهیم که با سایر هزینه‌های از جمله هزینه‌های وکیل کل این مبلغ کمتر از 10 میلیون دلار بوده است.

وی درباره تاریخچه سوآپ نفت توسط ایران و مزایای آن توضیح داد: تا مرداد 89 ایران به مدت 13 سال در حال سوآپ نفت بود که از این طریق توانسته بود با تعداد زیادی شرکت‌های نفتی و سوآپرها قرارداد امضا کند.

وی هدف بلند مدت اجرای سوآپ نفتی تبدیل ایران به هاب انرژی منطقه اعلام کرد و گفت: ما به سوآپ صرفا به عنوان یک فعالیت اقتصادی نگاه نمی کنیم بلکه نگاه ما استراتژیک و بلند مدت است.

وی عنوان کرد: قرار بود نفت شرکت های حاشیه دریای خزر از طریق خط لوله نکا به جاسک به دریای آزاد انتقال پیدا کند که در همین زمینه با حدود 16 شرکت قرارداد بسته شد که بیشترین قرارداد نیز با شرکت ویتول به میزان 50 هزار بشکه بود. هدف ما این بود که ایران را به مرکز انتقال نفت منطقه تبدیل کنیم.

وی با بیان این‌که در مدت 13 سال سواپ نفت ایران بیش از 254 میلوین بشکه نفت از مسیر حوزه دریای خزر به نکا منتقل و از نکا از طریق خط لوله به پالایشگاه های تهران و ری منتقل شد افزود: سود سوآپر و حق سوآپ در هشت دلار نهفته است بنابراین این که مطرح شد حق سوآپ باید به 10 دلار برسد در غیر این صورت قطعی شود حرف کارشناسی نیست حتی بعد از آن نیز حق سوآپ پنج تا شش دلار در خواست شد که آن نیز رقم کارشناسی شده نبود.

وی تاکید کرد: خط نکا به جاسک را تعریف کردیم تا نفت خام را به دریای آزاد با کمترین هزینه برساند و این درحالی بود که رقبا ایران در منطقه مانند آمریکا، چین، روسیه و ترکیه بسیار فعال بودند. به همین دلیل ما باید تلاش می کردیم سوآپرها به سمت خود جذب کنیم.

وی گفت: سوآپ همچنین این منفعت را برای ایران داشت که می توانست نفت مرغوب تر را وارد کرده و در داخل مصرف کند و نفت با مرغوبیت کمتر را از جنوب کشور صادر کند که این کار نیز در هر بشکه دو تا سه دلار سود به همراه داشت.

وی در ادامه با اشاره به این‌که در سه سال اخیر رقم هنگفتی ناشی از قطع عملیات سوآپ به کشور تحمیل میشد گفت: به عنوان مثال هزینه 170 میلیون دلاری انجام شده برای خط لوله نکا به جاسک در این مدت بلااستفاده ماند نیروهای پایانه نکا نیز عملا بدون استفاده مانده اند و در این پایانه برای سواپ 1.5 میلیون بشکه نفت ظرفیت سازی شد به طور کلی خط سوآپ هزینه های مستقیم و غیر مستقیم بسیار زیادی را به کشور تحمیل کرده که البته برآوردی برای آن در دست نیست.

به گفته وی، در دوران انجام عملیات سوآپ بیش از 880 میلیون دلار درآمد حاصل شد.

وی با بیان این‌که وزیر نفت دستور اجرای عملیات سوآپ را داده و در همین راستا مذاکراتی با برخی از شرکت‌های حاشیه خزر در حال انجام است گفت: البته شرایط احیای سوآپ دشوار است و شرکت‌ها خواستار ارائه تضمین‌های سنگین برای اخذ مجدد قرارداد با ایران هستند.

وی با یادآوری این که در دوران وزارت میرکاظمی پس از سه روز کار کارشناسی درباره سوآپ توسط تیم حقوقی در نهایت حکم عزل زین الدین، مدیر وقت حقوقی نفت صادر شد اضافه کرد: به نظر من اطلاعات درستی به میرکاظمی ندادند و حتی بعضا وی فرق بین بشکه و تن را نمی دانست! این درحالی است که ما در شورای عالی امنیت ملی درباره سوآپ توضیحات لازم را دادیم و وزرای مربوطه کار ما را تایید کردند اما متاسفانه در نهایت دستور توقف سوآپ صادر شد.

وی دستور لغو سوآپ را بهترین خدمت به ترکیه دانست و گفت: ترکیه در حال تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه است و هم خط لوله و هم خط نفت از این کشور در حال عبور کردن است.

وی عنوان کرد:‌ما حتی اگر باز هم به سوآپ ادامه می دادیم به دلیل تشدید تحریم ها خود به خود سوآپ نفت متوقف می‌شد اما در آن حالت دیگر مشکل حقوقی نداشتیم بلکه شرکت‌های طرف قرارداد از عمل به تعهداتشان باز می ماندند.

وی با انتقاد مجدد از لغو یک طرفه قرارداد سوآپ نفت توسط دولت قبل اظهار کرد: سوآپ نفت حتی اقدامی در جهت دور زدن تحریم‌ها بود و می توانست باعث شود ایران با کشورهای اروپایی نیز همکاری داشته باشد.

وی همچنین ادعاهای اخیر وزیر نفت دولت احمدی نژاد مبنی بر این که عده‌ای در داخل شرکت‌های خارجی را تحریک به شکایت از ایران کردند تکذیب کرد و گفت: تمام تلاش ما این است که اعتماد از دست رفته بازیابی کنیم ایران امن ترین و نزدیک ترین محل برای سوآپ نفت است به دنبال جنگ قیمتی و مسائل اقتصادی برای بازگشت به بازار سوآپ نیز نیستیم.

وی از آمادگی ترکمنستان برای سوآپ گاز با ایران خبر داد و گفت: می توانیم گاز ترکمنستان در بخش های شمال شرقی کشور مورد استفاده قرار داده و از جنوب سوآپ را به کشورهای طرف قرارداد ترکمنستان صادر کنیم.

وی از مذاکره با پنج شرکت از سرگیری عملیات سوآپ نفت خبر داد و تصریح کرد: تمام تلاش ما این است که منافع ایران را در دراز مدت در قراردادهای سواپ لحاظ کنیم که در این بین سیاست‌های تشویقی را برای مشتریانمان خواهیم داشت در حال حاضر شکایت دیگری از ایران به دلیل لغو قرارداد سوآپ وجود ندارد.