لزوم مدیریت کردن رابطه با ترکیه

ترکیه آنلاین: سفر رییس‌جمهوری ایران به آنکارا در حالی صورت می‌گیرد که روابط ایران و ترکیه رابطه‌ای نزدیک و مدیریت‌شده و مبتنی بر منافع متقابل است. دموکراسی درحال‌شکل‌گیری ترکیه تا رسیدن به استاندارد مطلوب فاصله زیادی دارد.

 اتهامات فساد مالی به دولت اردوغان باعث بی‌اعتمادی نسبتا گسترده‌ای در توده مردم نسبت به دولت ترکیه شده است؛ بی‌اعتمادی‌ای که شکافی بین روشنفکران و توده مردم به وجود آورده است. ترکیه دارای یک مشکل اساسی است که هنوز نتوانسته در درون خودش جای خود را تعریف کند و آن اینکه به اروپا تعلق دارد یا خاورمیانه و آسیا. ورود آنها به خاورمیانه جذاب‌تر است چون می‌توانند از مواضع بالاتر وارد معادلات منطقه‌ای شوند ولی در اروپا از مواضع و لایه‌های پایین‌تر برخوردار هستند. در خاورمیانه رقیب ایران هستند همچنان که نسبت به کشورهای عرب خاورمیانه نگاه مثبتی ندارند و با آنها هم از مواضع بالا برخورد می‌کنند.

ایران و ترکیه در میان کشورهای خاورمیانه توانسته‌اند روابط خود را به‌خوبی مدیریت کنند، هرچند این روابط دارای فرازونشیب و نوساناتی هم بوده است.

با انتخاب آقای روحانی، ما شاهد جهش عظیمی در سیاست خارجی مبتنی بر عقلانیت و منافع ملی در روابط منطقه‌ای هستیم. سفر آقای واعظی به‌عنوان نماینده ویژه رییس‌جمهور به ترکیه در هفته گذشته حاکی از این نکته مهم است که سطح تجارت دو کشور همسایه باید به 30میلیارددلار در سال برسد. ترکیه برای ما دروازه اروپاست و در تعریف جدیدی که از روابط تجاری و بازرگانی با اروپا داریم حایزاهمیت است.

هرچند باید متوجه این نکته باشیم که در شرایط تحریم، ترک‌ها با تفکر تحصیل سود، با ما تعامل و همکاری داشتند و در سال‌های گذشته سرمایه‌گذاری خاصی در ایران انجام نداده‌اند. از طرف دیگر آمریکایی‌ها از ترکیه می‌خواهند نقش فعال‌تری را در منطقه ایفا کنند اما ترکیه دارای این ظرفیت نیست.

این ظرفیت به نفوذ ترکیه در بازیگران منطقه‌ای برمی‌گردد. تهران در مقوله فوق از ظرفیت بالاتری نسبت به آنکارا برخوردار است به این دلیل که نفوذ ایران در همسایه‌های شرقی ترکیه بیشتر است. ترکیه در سطح عمومی و آشکار، رابطه خوبی با رژیم اسراییل ندارد ولی در پنهان و تجارت تکنولوژی نظامی- اطلاعاتی با هم همکاری دارند.

 این برخورد دوگانه، بیشتر از ناتوانی این کشور در تعریف هویت خود و انتخاب میان تمرکز روی منطقه یا اروپا ناشی می‌شود. این موضع دوگانه، حاوی پیام مشخصی برای دنیا نیست. در مقابل دولت روحانی از قدرت استدلالی بالاتری نسبت به ترکیه برخوردار است. در روابط ایران و ترکیه، گفتمان‌های مختلف اعم از تقابلی (مانند مواضع متفاوت دوکشور در قبال سوریه)، رقابتی و تعاملی در چارچوب سیاست اعتدال و تعامل قابل تحلیل است.

در گفتمان‌های فوق، سیاست خارجی تعاملی روحانی در ارتباط با ترکیه از اهمیت بسزایی برخوردار است. ترکیه به منابع انرژی ایران نیاز شدید دارد و همین باعث می‌شود که روابطش را با جمهوری اسلامی ایران در ساختاری تعاملی و نه تقابلی - رقابتی پیش ببرد. ترکیه همچنین در دیپلماسی اقتصادی ایران جایگاه ممتازی دارد.

صادرات گاز به اروپا در اولویت و در دستور کار دولت قرار دارد. نیاز و ضرورت کشورهای اروپایی به گاز ایران در بحران اوکراین قابل‌تامل است؛ گازی که مسیر اصلی انتقال آن ترکیه است. هم‌اکنون نیز ترکیه در انتظار گشایش خط لوله «ترانس آدریانیک» است که گاز حوزه دریای خزر را از طریق یونان و آلبانی به ایتالیا منتقل می‌کند. توافق هسته‌ای ایران قطعا ترکیه را در موقعیت بهتری برای تجارت و سرمایه‌گذاری در ایران قرار می‌دهد.

سیاست خارجی دووجهی دولت اعتدال درحالی که در عرصه هسته‌ای مشغول گفت‌وگو و چانه‌زنی است، در کارزار بین‌المللی و منطقه‌ای از فضای مناسب ایجادشده، دیپلماسی حداکثری را برای ارتقای مناسبات دوجانبه با بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای دنبال می‌کند.

مدل ترسیم‌شده با سفرهای خارجی مقامات رسمی و فعالان بخش خصوصی جنبه عملیاتی پیدا خواهد کرد. همجواری و تاثیرات ژئوپلیتیک، داشتن مرز طولانی 560کیلومتری، عدم پشتیبانی از تحریم‌های یکجانبه ایالات‌متحده و همکاری‌های امنیتی در منطقه، مدل فوق را در ارتباط با ترکیه به موفقیت بیشتر سوق می‌دهد.
 
روزنامه شرق / حسین احمدی . استاد روابط بین‌الملل