دورنمای مبهم روابط ترکیه و ارمنستان
پنجشنبه, ۱۸ ارديبهشت ۱۳۹۳، ۰۶:۰۰ ب.ظ
ترکیه آنلاین: پس از اظهارات "رجب طیب اردوغان" نخست وزیر ترکیه مبنی بر احساس مشترک دو ملت ترکیه و ارمنستان در زمینه حوادث سال ۱۹۱۵(کشتار شهروندان ارمنی امپراتوری عثمانی) تحلیل های مختلفی در زمینه احتمال بهبود روابط ایروان و آنکارا صورت گرفته است.این که چرا جامعه داخلی هیچ کدام از این کشورها خواستار بهبود روابط ایروان و آنکارا نیست پرسش اساسی است که تلاش داریم در این مطلب به آن پاسخ بدهیم.
ترکیه در سال ۱۹۹۱ ارمنستان را به عنوان کشوری جدید به رسمیت شناخت اما در سال ۱۹۹۳ و طی حمایت از جمهوری آذربایجان در مناقشه قره باغ مرز زمینی خود با ارمنستان را بست. طی بیش از یک و نیم دهه اخیر روابط ایروان و آنکارا هیچ وقت عادی نبوده است. هرچند طرفین در سال ۲۰۰۹ پروتکلی را مبنی بر عادی سازی روابط دو کشور و حل و فصل چالش های دو طرف امضا نمودند و مذاکراتی را نیز شروع نمودند اما این امر در سال ۲۰۱۰ متوقف شد.وقوع تحولاتی جدید باعث شده تا مناسبات ترکیه و ارمنستان بار دیگر وارد مرحله جدیدی شود.
پس از اظهارات "رجب طیب اردوغان" نخست وزیر ترکیه مبنی بر احساس مشترک دو ملت ترکیه و ارمنستان در زمینه حوادث سال ۱۹۱۵(کشتار شهروندان ارمنی امپراتوری عثمانی) تحلیل های مختلفی در زمینه احتمال بهبود روابط ایروان و آنکارا صورت گرفته است. با این حال عمده تحلیل گران چشم انداز مثبتی را برای تغییر و تحولاتی جدی در روابط ترکیه و ارمنستان پیش بینی نمی کنند. بعد از اظهارات اردوغان موافقت ها و مخالفت های زیادی در دو کشور از سوی محافل داخلی این کشورها صورت گرفته است.
اردوغان و سیاست جدید
نود و نهمین سال کشتار ارامنه توسط ترکان امپراتوری عثمانی بهانه ای شد تا نخست وزیر ترکیه با اظهاراتی آشتی جویانه تمایل خود را به بهبود مناسبات با ایروان نشان دهد. اردوغان طی بیانیه ای در این رابطه عنوان داشت:"ما برای ارامنه‌ای که جان خود را در دوران اوایل قرن ۲۰ از دست داده اند،طلب آمرزش و با نوادگان آن‌ها ابراز همدردی می‌کنیم." نخست‌وزیر ترکیه ابراز امیدواری کرد، مردمانی که متعلق به یک جغرافیا هستند و آداب و رسوم مشابهی دارند، بتوانند با بلوغ فکری درباره گذشته خود صحبت کنند.اردوغان رویدادهای جنگ جهانی اول را "درد مشترک" خواند و از مردم خواست این دوره دردناک تاریخی را به دید یک خاطره نگاه کنند. از نظر اردوغان وقایع سال ۱۹۱۵ بهانه ای برای دشمنی علیه ترکیه شده است و این سیاستی غیرقابل قبول می باشد.
برخی مقامت حزب عذالت و توسعه چنین سخنانی از سوی شخص اول مملکت را نقطه عطفی در تاریخ می دانند و بر این باورند که اظهارات اردوغان یک تغییر بزرگ است. بر اساس این دیدگاه ترک ها احساس مسئولیت در قبال حادثه سال ۱۹۱۵ را آغاز نموده اند و این نشان دهنده وجود تغیرات در جامعه ترکیه است. از نظر برخی ناظران برای چندین دهه دولت ترکیه تنها و تنها با حمایت از روایت های ملی زمان جنگ جهانی اول ارامنه را خائن می دانست اما اکنون که نخست وزیر کشور خود را در غم ارمنی ها شریک می داند بدون شک تحولاتی رخ داده و یا در حال رخ دادن است.
واکنش ارمنستان
در حالی که رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه در آستانه نود و نهمین سالگرد حوادث سال ۱۹۱۵ مراتب تسلیت خود را به بازماندگان قربانیان فاجعه ابراز کرد، طرف ارمنی بعید می داند این اظهارات گامی در جهت نزدکی روابط بین آنکارا و ایروان باشد. نمایندگان دولت ارمنستان معتقدند مقامات ترکیه به جای این که با با تاریخ رو به رو شوند سعی کرده اند بار دیگر واقعیت قتل عام ارامنه را پنهان کنندف زیرا جلاد و قربانی جلاد را در یک ردیف گذاشته و علت و معلول را جا به جا می کنند. برخی کارشناسان ارمنی معتقدند موضع گیری اردوغان ناشی از اوضاع ژئوپلتیکی آنکارا می باشد. از نظر آن ها سیاست تنش صفر با همسایگان که قرار بود در چارچوب آن مرز با ارمنستان باز شود، به خاطر برخورد شدید آذربایجان که نگران سالم سازی روابط ترکیه و ارمنستان بود، به بن بست خورد. از نگاهی دیگر می توان گفت سیاست اردوغان در قبال ارامنه را نشانه تلاش مجدد حزب عدالت و توسعه در تنظیم روابط با کشورهای همسایه و افزایش پرستیژ آنکارا در جهان دانست. هرچند مقامات دولت ترکیه اظهارات مطرح شده از سوی اردوغان را گامی تاریخی توصیف نموده اند اما لابی بانفوذ ارمنی در ایالات متحده نیز این سخنان را رد نموده است.
چشم انداز آشتی ترک ها و ارامنه
با وجود اظهارات آشتی جویانه اردوغان، هنوز دقیقا مشخص نیست که دولت ترکیه چه سیاست مشخصی را در قبال حادثه سال ۱۹۱۵ از خود نشان می دهد، چرا که انتخابات این کشور در سال ۲۰۱۵ برگزار می شود، در حالی که صدمین سالگرد کشتار ارامنه در حین مبارزات سیاسی است. این امر بدین جهت اهمیت اساسی دارد که به رسمیت شناختن نسل کشی ارامنه می تواند خشم ملی گرایان ترک که یکی از بلوک های عمده کشور هستند را برانگیزد. حتی اگر مقامات ترکیه بخواهند بالاخره مساله روابط با ارمنستان را حل کنند بسیاری از رأی دهندگان اردوغان مخالف این اقدام هستند.
علاوه بر این شرایط بین المللی مناسب آشتی ترکیه با ارامنه نیست،چرا که این موضوع تا زمان عدم حل و فصل مناقشه قره باغ بین ایروان و باکو محلی تحقق پیدا نمی کند. در شرایط کنونی که اقتصاد ترکیه وابسته به سرمایه گذاری آذری ها است و بحران اوکراین اهمیت جمهوری آذربایجان در انتقال گاز به اروپا را افزایش داده است، اهرم باکو در سیاست آنکارا بسیار قوی می نماید. از طرف دیگر هرچند این نخستین بار است که ترکیه در آستانه برگزاری مراسم نسل کشی ارامنه با انها ابراز همدردی می کند اما ارمنی ها معتقدند تعداد این اظهارات هنوز آن قدر نیست که رضایت بخش تلقی شوند.
نتیجه:
ماهیت دقیق آن چه در سال ۱۹۱۵ اتفاق افتاد همچنان یکی از مسائل تنش آلود بین ترکیه، ارمنستان و برخی جمهوری های شوروی سابق است. هرچند آنکارا کشته شدن تعداد زیادی از ارامنه را طی سالهای جنگ جهانی رد نمی کند اما به آمار کشته‌ها و استفاده از واژه "نسل‌کشی" برای خطاب قرار دادن این درگیری‌ها اعتراض دارد. با این حال دولت ارمنستان و لابی های بانفوذ این کشور بر این باورند که ترکان عثمانی تا یک و نیم میلیون ارمنی را از سال ۱۹۱۵ تا ۱۹۱۷ قتل عام نموده اند.
دولت ترکیه پیش تر نیز تلاش هایی را برای بهبود مناسبات با ارمنستان انجام داده بود. شاهد این امر را می توان در سفر دسامبر سال گذشته "احمد داوود اوغلو" وزیر امور خارجه ترکیه به ایروان برای از سرگیری مذاکرات صلح دو کشور دانست که در سال ۲۰۱۰ به شکست انجامیده و در نتیجه متوقف شده بود. حزب عدالت و توسعه ترکیه از زمان روی کار آمدن خود با سیاست تنش صفر با همسایگان سعی کرد به پیشبرد منافع خود بپردازد. با وجود انتقادات زیاد به سیاست خارجی ترکیه اما رهبران این کشور بر این باورند که سیاست تنش صفر به جز مورد ارمنستان دارای موفقیت بوده است.
نویسنده: احسان تقوایی نیا، دبیر سیاسی ایراس
ترکیه در سال ۱۹۹۱ ارمنستان را به عنوان کشوری جدید به رسمیت شناخت اما در سال ۱۹۹۳ و طی حمایت از جمهوری آذربایجان در مناقشه قره باغ مرز زمینی خود با ارمنستان را بست. طی بیش از یک و نیم دهه اخیر روابط ایروان و آنکارا هیچ وقت عادی نبوده است. هرچند طرفین در سال ۲۰۰۹ پروتکلی را مبنی بر عادی سازی روابط دو کشور و حل و فصل چالش های دو طرف امضا نمودند و مذاکراتی را نیز شروع نمودند اما این امر در سال ۲۰۱۰ متوقف شد.وقوع تحولاتی جدید باعث شده تا مناسبات ترکیه و ارمنستان بار دیگر وارد مرحله جدیدی شود.
پس از اظهارات "رجب طیب اردوغان" نخست وزیر ترکیه مبنی بر احساس مشترک دو ملت ترکیه و ارمنستان در زمینه حوادث سال ۱۹۱۵(کشتار شهروندان ارمنی امپراتوری عثمانی) تحلیل های مختلفی در زمینه احتمال بهبود روابط ایروان و آنکارا صورت گرفته است. با این حال عمده تحلیل گران چشم انداز مثبتی را برای تغییر و تحولاتی جدی در روابط ترکیه و ارمنستان پیش بینی نمی کنند. بعد از اظهارات اردوغان موافقت ها و مخالفت های زیادی در دو کشور از سوی محافل داخلی این کشورها صورت گرفته است.
اردوغان و سیاست جدید
نود و نهمین سال کشتار ارامنه توسط ترکان امپراتوری عثمانی بهانه ای شد تا نخست وزیر ترکیه با اظهاراتی آشتی جویانه تمایل خود را به بهبود مناسبات با ایروان نشان دهد. اردوغان طی بیانیه ای در این رابطه عنوان داشت:"ما برای ارامنه‌ای که جان خود را در دوران اوایل قرن ۲۰ از دست داده اند،طلب آمرزش و با نوادگان آن‌ها ابراز همدردی می‌کنیم." نخست‌وزیر ترکیه ابراز امیدواری کرد، مردمانی که متعلق به یک جغرافیا هستند و آداب و رسوم مشابهی دارند، بتوانند با بلوغ فکری درباره گذشته خود صحبت کنند.اردوغان رویدادهای جنگ جهانی اول را "درد مشترک" خواند و از مردم خواست این دوره دردناک تاریخی را به دید یک خاطره نگاه کنند. از نظر اردوغان وقایع سال ۱۹۱۵ بهانه ای برای دشمنی علیه ترکیه شده است و این سیاستی غیرقابل قبول می باشد.
برخی مقامت حزب عذالت و توسعه چنین سخنانی از سوی شخص اول مملکت را نقطه عطفی در تاریخ می دانند و بر این باورند که اظهارات اردوغان یک تغییر بزرگ است. بر اساس این دیدگاه ترک ها احساس مسئولیت در قبال حادثه سال ۱۹۱۵ را آغاز نموده اند و این نشان دهنده وجود تغیرات در جامعه ترکیه است. از نظر برخی ناظران برای چندین دهه دولت ترکیه تنها و تنها با حمایت از روایت های ملی زمان جنگ جهانی اول ارامنه را خائن می دانست اما اکنون که نخست وزیر کشور خود را در غم ارمنی ها شریک می داند بدون شک تحولاتی رخ داده و یا در حال رخ دادن است.
واکنش ارمنستان
در حالی که رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه در آستانه نود و نهمین سالگرد حوادث سال ۱۹۱۵ مراتب تسلیت خود را به بازماندگان قربانیان فاجعه ابراز کرد، طرف ارمنی بعید می داند این اظهارات گامی در جهت نزدکی روابط بین آنکارا و ایروان باشد. نمایندگان دولت ارمنستان معتقدند مقامات ترکیه به جای این که با با تاریخ رو به رو شوند سعی کرده اند بار دیگر واقعیت قتل عام ارامنه را پنهان کنندف زیرا جلاد و قربانی جلاد را در یک ردیف گذاشته و علت و معلول را جا به جا می کنند. برخی کارشناسان ارمنی معتقدند موضع گیری اردوغان ناشی از اوضاع ژئوپلتیکی آنکارا می باشد. از نظر آن ها سیاست تنش صفر با همسایگان که قرار بود در چارچوب آن مرز با ارمنستان باز شود، به خاطر برخورد شدید آذربایجان که نگران سالم سازی روابط ترکیه و ارمنستان بود، به بن بست خورد. از نگاهی دیگر می توان گفت سیاست اردوغان در قبال ارامنه را نشانه تلاش مجدد حزب عدالت و توسعه در تنظیم روابط با کشورهای همسایه و افزایش پرستیژ آنکارا در جهان دانست. هرچند مقامات دولت ترکیه اظهارات مطرح شده از سوی اردوغان را گامی تاریخی توصیف نموده اند اما لابی بانفوذ ارمنی در ایالات متحده نیز این سخنان را رد نموده است.
با وجود اظهارات آشتی جویانه اردوغان، هنوز دقیقا مشخص نیست که دولت ترکیه چه سیاست مشخصی را در قبال حادثه سال ۱۹۱۵ از خود نشان می دهد، چرا که انتخابات این کشور در سال ۲۰۱۵ برگزار می شود، در حالی که صدمین سالگرد کشتار ارامنه در حین مبارزات سیاسی است. این امر بدین جهت اهمیت اساسی دارد که به رسمیت شناختن نسل کشی ارامنه می تواند خشم ملی گرایان ترک که یکی از بلوک های عمده کشور هستند را برانگیزد. حتی اگر مقامات ترکیه بخواهند بالاخره مساله روابط با ارمنستان را حل کنند بسیاری از رأی دهندگان اردوغان مخالف این اقدام هستند.
علاوه بر این شرایط بین المللی مناسب آشتی ترکیه با ارامنه نیست،چرا که این موضوع تا زمان عدم حل و فصل مناقشه قره باغ بین ایروان و باکو محلی تحقق پیدا نمی کند. در شرایط کنونی که اقتصاد ترکیه وابسته به سرمایه گذاری آذری ها است و بحران اوکراین اهمیت جمهوری آذربایجان در انتقال گاز به اروپا را افزایش داده است، اهرم باکو در سیاست آنکارا بسیار قوی می نماید. از طرف دیگر هرچند این نخستین بار است که ترکیه در آستانه برگزاری مراسم نسل کشی ارامنه با انها ابراز همدردی می کند اما ارمنی ها معتقدند تعداد این اظهارات هنوز آن قدر نیست که رضایت بخش تلقی شوند.
نتیجه:
ماهیت دقیق آن چه در سال ۱۹۱۵ اتفاق افتاد همچنان یکی از مسائل تنش آلود بین ترکیه، ارمنستان و برخی جمهوری های شوروی سابق است. هرچند آنکارا کشته شدن تعداد زیادی از ارامنه را طی سالهای جنگ جهانی رد نمی کند اما به آمار کشته‌ها و استفاده از واژه "نسل‌کشی" برای خطاب قرار دادن این درگیری‌ها اعتراض دارد. با این حال دولت ارمنستان و لابی های بانفوذ این کشور بر این باورند که ترکان عثمانی تا یک و نیم میلیون ارمنی را از سال ۱۹۱۵ تا ۱۹۱۷ قتل عام نموده اند.
دولت ترکیه پیش تر نیز تلاش هایی را برای بهبود مناسبات با ارمنستان انجام داده بود. شاهد این امر را می توان در سفر دسامبر سال گذشته "احمد داوود اوغلو" وزیر امور خارجه ترکیه به ایروان برای از سرگیری مذاکرات صلح دو کشور دانست که در سال ۲۰۱۰ به شکست انجامیده و در نتیجه متوقف شده بود. حزب عدالت و توسعه ترکیه از زمان روی کار آمدن خود با سیاست تنش صفر با همسایگان سعی کرد به پیشبرد منافع خود بپردازد. با وجود انتقادات زیاد به سیاست خارجی ترکیه اما رهبران این کشور بر این باورند که سیاست تنش صفر به جز مورد ارمنستان دارای موفقیت بوده است.
نویسنده: احسان تقوایی نیا، دبیر سیاسی ایراس
۹۳/۰۲/۱۸
اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید لطفا ابتدا وارد شوید، در غیر این صورت می توانید ثبت نام کنید.