بررسی و نقد «طریقت علوی‌گری - بکتاشی‌گری در آناتولی»
به گزارش ترکیه آنلاین به نقل از ایسنا در این جلسه که در قالب سلسله نشستهای علمی فرهنگی شمیسا و با حضور جمعی از اهالی علم و فرهنگ و محققان و علاقه‌مندان حوزه تاریخ در شهر خوی برگزار شد، علیرضا مقدم عضو هیات علمی دانشنامه جهان اسلام با معرفی کتاب «ترکان، اسلام، علوی‌گری بکتاشی‌گری در آناتولی» تالیف دکتر محمدتقی امامی خوئی ابتدا به ذکر تاریخ و نحوه پیدایش علویان در این کشور اشاره کرد.
این عضو هیات علمی دانشنامه جهان اسلام سپس اظهار کرد: مولف کتاب در مقدمه درباره سرزمین اصلی ترکان و چگونگی پراکنده شدن آنان در مناطق مختلف جهان و گسترش و دگرگونی آنها توضیحات مختصری داده و به نحوه زندگی ترکان و تعامل آنها با یکدیگر و در نهایت به تشکیل حکومت‌های منجسم سلجوقیان و عثمانیان که حاکمیت جهان اسلام را به مدت 10 قرن در دست داشته‌اند پرداخته است.
او در ادامه گفت: آشنایی ترکان با ادیان مختلف قبل از پذیرش اسلام و ورود ترکان به عالم اسلام از جمله مباحثی است که مولف در کتاب خود آورده است. به طور مثال در بخشی از کتاب آمده است: ترکان با گرویدن به اسلام، در فعال کردن اندیشه جهاد برای گسترش اسلام نقش فداکارانه زیادی داشتند. بر اساس نوشته‌ها‌ی کتبیه‌های اورخون، ترک‌ها بر این باورند که آنان قوم دوست داشته‌شده از جانب خداوند هستند و خاقان ترک از جانب خداوند برای اداره کردن انسان‌ها فرستاده شده است.
او همچنین گفت: ایدئولوژی اسلام در آغاز انگیزه‌ای برای تحرک اعراب بود که از سرعت و شتاب این انگیزه بعد از یک قرن کاسته شد، اما ترک‌ها با قبول اسلام به مدت 10 قرن در راه عظمت و گسترش اسلام فداکاری کردند.
مقدم افزود: بخش اعظم این کتاب به موضوع علویان بکتاشیان در آناتولی می‌پردازد. نویسنده با تعریف واژه «علوی» به ویژگی‌های اصلی علویان آناتولی و روند علوی‌گری در آناتولی نیز پرداخته است. مؤلف در اثر خود بینش و دیدگاه حاجی بکتاش ولی، آثار وی و طریقت بکتاشی‌گری، رابطه مسیحیت با علویان و بکتاشیان، ادبیات بکتاشی و زن در فرهنگ علوی - بکتاشی را نیز مورد بررسی قرار داده است.
او ادامه داد: علوی‌گری شعبه‌ای از شیعه‌گری محسوب می‌شود که پیروان آن دارای عقاید باطنی هستند. معتقدان این شعبه فاقد مسجد بوده و در مکانهایی به نام «جم اِولری» به عبادت می‌پردازند و نیازی به اقامه نماز و روزه ماه رمضان احساس نمی‌کنند. به جای نماز مراسم نیاز دارند و در روزهای مشخصی از سال از جمله در اواسط زمستان به مدت سه روز و در دوازده روز اول محرم روزه می‌گیرند.
او افزود: جمعیت شیعه 12 امامی در ترکیه حدود یک میلیون نفر و جمعیت واقعی علویان ترکیه حدود 15 میلیون نفر برآورد می‌شود. این در حالی است که آمار رسمی آن کشور این رقم را تا 5 میلیون نفر تقلیل می‌دهد. علویان ترکیه عموما ترک‌زبان بوده و از شاخه‌های شیعی هستند که منشا حرکتشان خراسان و آذربایجان ایران است. مجموع این عوامل باعث می‌شود شناخت تاریخ آنها در ایران حائز اهمیت شود.
عضو هیات علمی دانشنامه جهان اسلام در مورد تاریخچه روند مسلمان شدن ترکان نیز گفت: انتشار اسلام در میان آنان بیش از جنگ مدیون تجار، مدارس و مبلغان مذهبی، تصوف و اولیای آنها بوده است. در ضمن نقش تصوف و اولیای آنها در اسلام آوردن اقشار ایلاتی و عشایری بسیار چشمگیر بوده است چرا که این اولیا اسلام را بسیار ساده‌تر از اسلام رسمی مدارس عرضه می‌داشتند.
او سپس با بیان اینکه علویان و بکتاشیان شعبه‌ای از باطنیه هستند که پیروان آن اعتقاد دارند که فارغ از صورت آیات، باطن آیات است که باید مورد توجه قرار گیرد ادامه داد: این روش استنباط آیات قرآنی باعث شده است که برداشت از آیات به یک برداشت سلیقه‌یی تنزل یابد و موجب بروز اختلافات و قرائت‌های مختلف شود.
او افزود: از عمده‌ترین فرقه‌های باطنیه می‌توان به اسماعیلیه اشاره کرد که در این فرقه عنصر عقل بیشتر از سایر فرقه‌ها مورد توجه قرار گرفته است . با این‌حال ناصرخسرو قبادیانی بلخی بدون توجه به ذکر ویژگی‌های متعدد بهشت و جهنم در قرآن مجید از واژگان جنت و جهنم به علم و جهل تعبیر کرده است.
مقدم تصریح کرد: علوی‌گری و بکتاشی‌گری از جمله طریقت‌های حاشیه‌یی و غیر رسمی محسوب می‌شوند که در تمامی ادیان وجود داشته و با عنوان هتردوکس طبقه‌بندی می‌شوند. این طریقت‌ها در مقابل مذهب ارتدوکس که قرائت رسمی از دین بوده و شریعت رسمی است قرار می‌گیرند. طریقت‌های هترودکس با شریعت‌های رسمی تفاوت‌های بسیار داشته و بیشتر در میان جامعه عشایری و روستایی رواج داشته‌اند.
او با بیان اینکه علویان ترکیه پیش از این اکثرا در روستاها می‌زیسته‌اند، تاکید کرد: این گروه اخیرا به شهرها مهاجرت کرده و در جبهه‌های سیاسی بویژه حزب جمهوری‌خواه خلق فعالیت می‌کنند تا به حقوق اجتماعی خود برای دایر کردن «جم اولری» و برپایی سایر مناسک مذهبی دست یابند. سازمان دیانت ترکیه برای آنها بخصوص در روستاها مسجد تاسیس می‌کند و امام جماعت می‌فرستد ولی مساجد خالی از نمازگزارند.
مقدم سپس پژوهشگران عرصه طریقت علوی‌گری - بکتاشی‌گری را به سه دسته تقسیم‌بندی کرد.
او همچنین گفت: آیین علوی‌گری دارای چهار باب به نام‌های شریعت، طریقت، معرفت و حقیقت و دارای چهل مقام است. از مهمترین کتاب‌های این آیین می‌توان به «بویروق» به معنی فرمان منسوب به امام جعفر صادق و از زبان شیخ صفی الدین اردبیلی اشاره کرد.
او افزود: طریقت بکتاشیه از طریقت‌های علوی منسوب به حاجی بکتاش ولی است که معاصر مولانا و از قلندران حیدری بوده است.
او به رهبران شاخص این طریقت «ابدال موسی» و «گئییکلی بابا» از اهالی شهرستان خوی اشاره و اظهار کرد: ابدال موسی نفوذ زیادی در لشکر امپراطوری عثمانی موسوم به «ینی چری» داشته است. نقل است در جنگ چالدران، سپاه عثمانی به سرکردگی سلطان سلیم بدون استراحت به مصاف ایرانیان آمد. آنها اعتقاد داشتند اگر علویان «ینی چری» به شیعه علی بودن سپاه صفوی پی ببرند از روبه‌رو شدن با آنها خودداری خواهند کرد.
کتاب «ترکان، اسلام و علوی‌گری و بکتاشی‌گری در آناتولی» تالیف محمدتقی
امامی خوئی به همت مرکز مطالعات فرهنگی - بین المللی سازمان فرهنگ و
ارتباطات اسلامی و با همکاری پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به
تازگی منتشر شده است . این کتاب مشتمل بر 20 فصل و 426 صفحه است و در
شمارگان 1000 نسخه به چاپ رسیده است.
اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید لطفا ابتدا وارد شوید، در غیر این صورت می توانید ثبت نام کنید.